Režija: Sead Čamo
Glume: Kaća Čelan, Zijah Sokolović, Nenad Inđić, Džemila Delić, Irena Mujačić, Jasna Diklić, Zoltan Sabo, Nebojša Brajković i Mladen Božović
Ton-majstor: Mirsad Tukić
Proizvodnja: Radio Sarajevo, 1989.
Kada govorimo o Smrti na fotografiji, govorimo o višestruko vrednom delu koje je u bosansko-hercegovačkoj i jugoslovenskoj kulturi odavno prepoznato kao takvo: najpre, u pitanju je klasik jugoslovenskog radiofonijskog stvaralaštva, radio drama koja je u Ohridu nagrađena za najbolju 1989. godine i predstavljala je Jugoslaviju na jednom od najvažnijih svetskih festivala u Berlinu. Osim toga, Smrt na fotografiji ušla je gotovo u celosti u roman Čovjekova porodica, koji je takođe, kao, uostalom, i sam pisac, izvanredni prozaista Tvrtko Kulenović, odavno na neki način deo kanona književnosti BiH (istina, & isto tako „odavno“, Kulenovićevo ime nećete naći ni u kakvim lektirama i pregledima, pa ni u esejima po književnim časopisima na drugim prostorima bivše SFRJ, niti se čitanjem njegovih knjiga možemo pohvaliti mi, pošteni ljubitelji književnosti u Srbiji, ali to je druga i glupa priča i ostavimo je zasad u zagradi).
Smrt na fotografiji sadrži mnoge teme kojima će se Kulenović dalje baviti, a koje su istaknute već u naslovima brojnih eseja o njegovom delu: rat i vrijeme, smrt i bolest, sjećanje i literatura, melankolija, fragmentarnost, metafikcija... U ovoj radio drami govori se o ljubavi dvoje čuvenih fotografa, Gerde Taro, rođene Pohoriljes, sefardske Jevrejke poljskog porekla koja je živela u Nemačkoj, i Roberta Kape, rođenog kao Endre Fridman, „nazvanog najvećim ratnim fotografom svih vremena“, mađarskog Jevrejina koji je od režima pobegao najpre u Nemačku, a zatim u Francusku. Kao i sve dobre priče, tako i ova radio drama sadrži mnogo više od onoga što se može pronaći u prepričanom zapletu: osim o istoriji jedne ljubavi i dve smrti, ona govori o zavisti koju Gerda Taro oseća prema Kapi i njegovoj veštini fotografisanja, o vezi smrti i umetnosti, koja se prelama preko Gerdinih opisa Kapine „Smrti milicionara“ (snimka ubistva vojnika lojalističke milicije u Španskom građanskom ratu 1936. godine), fotografije kojom je Gerda opsednuta, o pitanju levičarskih ideala i političke pripadnosti dvoje fotografa, takoreći pitanju identiteta, koji je stavljen na probu u vremenu „poslednjeg velikog sna čovječanstva“, u „Španiju našeg poštenja“, kako Gerda kaže za doba građanskog rata u kojem su, naravno, Gerda i Kapa bili na strani komunista.
Naracija je razlomljena na barem tri naratora. Gerda Taro i Robert Kapa, kao što znamo već pre početka drame, mrtvi su, ali nam se Gerda Taro nedvosmisleno obraća „iza groba“, nakon smrti, i veći deo radio drame posvećen je njenoj verziji istorije. Kapin dugačak monolog dolazi na kraju, i dat je iz Kapine perspektive formirane neposredno pre Prvog indokineskog rata, dakle iz sredine 1950-ih, pred njegovu smrt. Treći pripovedač je objektivan, dokumentaristički glas koji nam saopštava informacije o Gerdinoj i Kapinoj porodičnoj istoriji, skicira njihove psihološke profile, i opisuje njihovu smrt. Postoji i četvrta narativna instanca, neodređeni sveznajući pripovedač koji nam predočava snimanje u Sarajevu radio drame o Gerdi Taro i Robertu Kapi, snimanje kojeg je Gerda svesna i vidi ga nakon smrti. Poerd ove male metafikcionalne intruzije, još jedan postmodernistički recept primenjen je u radio drami: mnogo citata i dokumenata koji se mešaju sa autorskim domišljanjim i dopisivanjima (jedan deo Gerdinog monologa potiče iz Malroove Nade). Osim monolozima glavnih ličnosti, neke scene prikazane su i uobičajenom dramatizacijom, iako se mali broj replika razmeni tokom drame.
Zapravo, „tkanje“ radijske naracije na ovakav način, kolažiranje, ispredanje priče sklapanjem različitih epizoda i od raznih glasova važnih likova u priči, veoma je pogodno za prozu, te nije čudo što je Kulenović Smrt na fotografiji preradio i razvio u roman. Međutim, u majstorskim rukama ovaj postupak daleko je zanimljiviji za zvučnu obradu i glumačku igru, mnogo više „radiofoničan“ od tipične pozorišne dijalogizacije. Tako nam Sejo Ćamo i Mirsad Tukić izvanredno dočaravaju bogatu zvučnu sliku Kulenovićevog sveta: u Smrti na fotografiji čujemo nekoliko jezika, špansku muziku, nemački kabare, revolucionarne pesme, intimni šapat ljubavnika, rečenice izgovorene uobičajenim tonom izjava za štampu, ili ispitivanja, radijske vesti o španskom građanskom ratu, flaute i violine koje prati kapljanje vode i eho pucketanja u lirskim pasažima Kapinog opisa ratnih scena... Dramaturgija, dinamika govora, dikcija i dočaravanje različitih psiholoških stanja promenama glasa, takođe su na visokom nivou, i glumci, a osobito Zijah Sokolović i Kaća Čelan, koji zaista briljiraju, zalužuju sve pohvale. Pravo zadovoljstvo za ljubitelje radija.
(Inače, Kaća Čelan je vrlo zanimljiva osoba i o njoj možete pročitati više na: http://en.wikipedia.org/wiki/Kaca_Celan).
(Inače, Kaća Čelan je vrlo zanimljiva osoba i o njoj možete pročitati više na: http://en.wikipedia.org/wiki/Kaca_Celan).
Jedina mana moglo bi biti pomalo veštačko povezivanje medija fotografije, kao očiglednog metaforičkog centra drame, i radija. „Radio jedini fotografiše ljudski glas“, kaže se više puta u toku drame, i od te misli pokušava se konstruisati velika alegorija ljudskog glasa kao medija pamćenja, ličnog stradanja, priče pojedinca usred velikih preloma istorije, glasa čiji je arhiv i centar upravo radio. No, uprkos potentnosti i zavodljivosti ove teze, nisam siguran da u Smrti na fotografiji ona uspeva zadobiti dubinu i snagu kakvoj su, očito, autori drame težili.
Sve u svemu, reč je o izuzetno vrednoj radio drami, koja s punim pravom ima status klasika jugoslovenske radiofonije.
Oni koje sam uspeo da zainteresujem mogu preslušati dramu na linku: http://www.bhrt.ba/lat/default.wbsp?p=36&n=7017
O mom zemljaku Tvrtku Kulenoviću (rođen u Šapcu 1935. godine, mada o tome u gradu Šapcu, nažalost, nikad ništa nisam čuo), više na:
No comments:
Post a Comment